Wetenschappelijk onderzoek
Introductie
Na onze eerste Living Library waren we er 100% van overtuigd dat de methode werkt: de reacties van de ‘lezers’, ‘levende boeken’ en vrijwilligers waren overweldigend. Dit zagen we ook terug in de evaluatieresultaten. We hebben een standaardprocedure ontwikkeld, waarbij iedere lezer een evaluatieformulier invult na afloop, zodat we basale feedback krijgen na iedere editie. Alle evaluatieverslagen zijn inzichtelijk via deze pagina. Maar we hadden ook behoefte aan onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek: zijn we werkelijk succesvol in het behalen van ons doel, namelijk het verminderen van vooroordelen?
Inmiddels zijn er niet minder dan vijf scripties geschreven over de Living Library in Nederland. Om het gelijk aan te geven: deze zijn alle vijf zeer positief over de impact. De studies zijn hieronder samengevat en je kan de originele bestanden downloaden. Na deze introducties worden enkele verbonden theorieën en concepten uitgelicht, zoals de Contacttheorie, ‘World Traveling’ en ‘Brave Space’, voornamelijk gebaseerd op het onderzoek van Lilja Kanerva.
Op 14 september 2023 hebben we ook een online symposium georganiseerd, waarbij de onderzoekers hun bevindingen presenteerden. Het is opgenomen: bekijk het hier.
Effectiviteitsonderzoek
Er zijn twee wetenschappelijke studies geschreven over de impact van de Living Library in Nederland, door twee masterstudenten Psychologie (Anna Handke in 2017, Universiteit Groningen en Öykü Cantürk in 2023, Radboud Universiteit). Beide masterscripties gingen specifiek in op de vraag of de denkbeelden van de lezer over de minderheidsgroep, met wie diegene contact had, ten positieve waren bijgesteld. De lezers werden schriftelijk ondervraagd, in drie delen: vooraf, direct achteraf en twee weken tot een maand later.
Beide studies bieden een krachtige ondersteuning voor het uiteindelijke doel van de Living Library. Zelfs een kort gesprek, waaraan mensen vrijwillig deelnemen, kan voldoende zijn om de houding van de bezoekers ten aanzien van de minderheidsgroep significant te verbeteren. Concluderend kan gesteld worden dat het bezoeken van de Living Library zeer nuttig kan zijn om intergroeprelaties in de samenleving te verbeteren. Kanttekeningen daarbij zijn het belang van een kwalitatief hoogwaardig gesprek en de motivatie van de bezoeker. De masterscripties promoten uiteindelijk de slogan van de Living Library: "Don't judge a book by its cover".
Download hier de scriptie van Anna Handke en hier hier de scriptie van Öykü Cantürk.
Werkzame mechanismen
Lilja Kanerva, masterstudent Genderstudies aan Universiteit Utrecht, heeft in 2023 haar scriptie geschreven over de werkzame mechanismen van de Living Library en ze doet twee aanbevelingen, naar aanleiding van diepte-interviews met lezers en levende boeken. Ze geeft aan dat de Living Library fungeert als een katalysator wat betreft perceptieverandering, door een ruimte te bieden voor een respectvolle dialoog. Het vermenselijkt de levende boeken en hun onderwerpen. Het advies is om de Living Library zo breed mogelijk te promoten, zodat zoveel mogelijk verschillende mensen deelnemen. Ook verdient het aanbeveling om lezers uit te nodigen om een onderwerp te kiezen waar ze nog niet zo bekend mee zijn.
Een onverwachte uitkomst van haar onderzoek was echter ook dat wanneer lezers een onderwerp kiezen waarmee zij wel ervaring hebben, dit meestal wel als zeer positief wordt ervaren. Zo sprak een lezer met het levende boek getiteld ‘Seksueel misbruikt’ en zij gaf het volgende aan:
“Ik heb ook te maken gehad met een soort misbruik, al vind ik het nog steeds moeilijk om dat zo te zeggen, want ik heb er nooit over gepraat. Nu was eigenlijk de eerste keer”.
Het was voor haar een grote opluchting om hierover te kunnen praten en het bleek een opening om hierop te kunnen reflecteren, uiteindelijk samen met haar familie en een psycholoog. Ook kan het gaan om vrienden, familie of collega’s die met een bepaalde situatie te maken hebben. De lezer kan hen dan na het gesprek met het levende boek beter begrijpen en eventueel ondersteunen. Deze vorm van ‘peer support’ is geen officieel doel van de Living Library, maar een zeer waardevolle bijkomstigheid.
Download hier de scriptie van Lilja Kanerva.
Impact op levende boeken
Mafalda Couto, masterstudent ‘Social Challenges, Policies and Interventions’ aan de Universiteit Utrecht heeft stage gelopen bij de Living Library en heeft met haar masterscriptie in 2024 onderzocht hoe migranten met een vluchtelingenachtergrond hun identiteit doorontwikkelen via dialoog en verhaal. Ze heeft dertien interviews afgenomen en observaties gedaan tijdens evenementen.
Eén van de belangrijkste conclusies is dat hoewel vooroordelen het zelfvertrouwen omlaag kunnen halen, een uitwisseling van verhalen tot een reflectie van de situatie leidt. Het geeft een nieuwe betekenis aan identiteit en ervaringen, voorbij het vluchteling-label. Het kan gezien worden als een vorm van narratieve therapie. Mafalda Couto geeft zelf aan:
Deze scriptie beveelt de uitwisseling van verhalen sterk aan, niet alleen om een verbonden maatschappij en de integratie van gevluchte personen te bevorderen, maar ook voor individueel welzijn.
Download hier de scriptie van Mafalda Couto.
Living Library op school
Leia Pickkers, HBO-student Social Work aan Hogeschool InHolland heeft voor haar afsluitende scriptie specifiek onderzoek gedaan naar Living Library op school, via literatuuronderzoek en interviews met leerlingen, docenten en levende boeken. Uit de resultaten blijkt dat de Living Library een positieve invloed heeft op kinderen wat betreft het verminderen van vooroordelen en het bevorderen van begrip voor anderen. Zo gaf een leerling aan:
“Ik dacht dat depressie altijd heel donker was (en ook van donkere kleuren houdt) en alleen bent. Maar nu weet ik dat het eigenlijk een soort van ziek zijn is en je weer beter kan worden.”
De doelstelling van de Living Library sluit aan bij de doelstellingen van Burgerschapsonderwijs, een wettelijk vastgelegde taak van scholen.
Download hier de scriptie van Leia Pickkers.
Ondersteunende wetenschappelijke theorieën
Diverse wetenschappers, van over de hele wereld, hebben theorieën en concepten ontwikkeld om vooroordelen beter te begrijpen en om manieren te vinden om ze tegen te gaan. Hieronder worden enkele geïntroduceerd, omdat het een beter begrip geeft van de Living Library.
Vooroordelen
Maar eerst is het belangrijk om te begrijpen wat vooroordelen zijn. Eén van de bekendste omschrijvingen van vooroordelen is die van Gordon Allport, uit 1954: ‘positieve of negatieve gevoelens ten aanzien van een concept, ding of persoon, gebaseerd op persoonlijke ervaringen’. Het kan onder andere te maken hebben met genderidentiteit, sexualiteit, afkomst, huidskleur en gezondheid of handicap. Vooroordelen zijn een belangrijke oorzaak van discriminatie en conflicten tussen groepen, wat een significant negatieve impact kan hebben op gemarginaliseerde groepen in de samenleving. Het kan ernstige consequenties hebben voor hun fysieke en mentale welzijn, met bijvoorbeeld depressies, suicidale gedachten en angststoornissen.
Contacttheorie
De bekendste theorie om vooroordelen te verminderen is de intergroep-contacttheorie, eveneens ontwikkeld door Allport. Volgens deze theorie heeft het een positieve impact wanneer twee verschillende sociale groepen contact met elkaar hebben. Men verkrijgt dan nieuwe kennis, men kan die ander beter begrijpen en het bevordert empathie. Er zijn veel studies die bewijzen dat wanneer verschillende sociale groepen op een positieve manier met elkaar in contact worden gebracht, dit vooroordelen vermindert. De Living Library leunt sterk op deze theorie, omdat lezers een levend boek kunnen lenen over een onderwerp waar zij weinig ervaring mee hebben.
‘World Traveling’
De Argentijdse filosoof Maria Lugones heeft het ‘World Travelling’-concept geïntroduceerd, wat wijst op conceptueel reizen naar de wereld van een ander, inclusief de visie en wereldbelevenis van diegene. In haar artikel moedigt Lugones het gebruik van World Travelling aan als een middel van verzet. Volgens Lugones helpt World Travelling om de andere persoon beter te begrijpen. Wanneer je naar de wereld van een ander reist kun je begrijpen hoe het zou zijn om in de schoenen te staan van diegene en hoe diegene naar jezelf kijkt. Bij de Living Library horen we regelmatig hoe persoonlijke gesprekken iemand ogen kunnen openen. De levende boeken nemen de lezers mee op reis door hun verhaal. Dit maakt het voor de lezers inzichtelijk hoe een bepaalde situatie zou zijn en het geeft de lezers een kans om het onderwerp te bezien vanuit het perspectief van het boek, in de eigen woorden van het boek, in plaats van het mainstream narratief. De lezers krijgen zo een persoonlijk, menselijk inzicht in de ervaringen van de ander. Hieronder wordt perspectiefverandering mogelijk.
‘Autoethnographic texts’
De Amerikaanse wetenschapper Mary Louise Pratt heeft de term ‘autoethnographic texts’ geïntroduceerd. Daarbij doelt zij op teksten waarbij mensen zichzelf beschrijven in relatie tot de beelden die anderen van hen hebben. Het breekt het dominante verhaal af, dat werd geschreven door de oppressor. De levende boeken gebruiken hun positie als de ‘ander’ om hun verhaal opnieuw te construeren. Lilja Kanerva voert levend boek Remke (boektitel: Trans vrouw) hierbij op:
“Ik wil altijd overbrengen dat het ok is om transgender te zijn. Je kan gelukkig en succesvol zijn. Dus kies je eigen pad en wees jezelf”
Op deze manier hervertelt Remke het mainstream verhaal waarin de positie van transgender personen aan de randen van de samenleving leven, onder invloed van stigmatisering en discriminatie. Remke’s ‘autoethnographic text’, een tekst van verzet, is eigen verhaal over gelukkig en succesvol zijn, terwijl ze ook trans is. Ze gebruikt haar positie om het standaard beeld over transgender personen te verdiepen en te verbreden, door simpelweg haar eigen ervaringen te vertellen. De Living Library faciliteert zo het doorbreken van eenzijdige visies.
‘Necropolitics’
De Kameroense historicus Achille Mbembe ontwikkelde dit concept voor het eerst, om machtsrelaties aan te geven waarbij sommige mensen een minder menselijke status wordt toegedicht door de meerderheid in de samenleving, vanwege hun identiteit. De Living Library heeft als doel om deze ontmenselijking tegen te gaan door vooroordelen te doorbreken en discriminatie te verminderen. De levende boeken nemen bewust de positie in van de gemarginaliseerde ‘ander’ tijdens de interventie, om het narratief van de meerderheid, dat hen aan de randen van de samenleving plaatst, uit te dagen.
‘Brave Space’
De Amerikaanse diversiteitsdocenten Brian Arao en Kristi Clemens hebben een artikel gepubliceerd over het concept ‘Brave Space’, om het begrip ‘Safe Space’ uit te dagen. Ze vragen zich af of veiligheid de juiste verwachting is voor eerlijke gesprekken over sociale gerechtigheid. Ze gebruiken in plaats daarvan de term Brave Space, omdat een hoge mate van veiligheid geen redelijke verwachting kan zijn voor een oprechte dialoog over gelijkwaardigheid in de samenleving. Door het concept Brave Space te gebruiken ontstaat een ruimte waarin basale communicatieregels van toepassing zijn, maar waar de focus ligt op het aanmoedigen van moed om het met elkaar oneens te zijn, ten opzichte van de illusie van veiligheid. Dit relateert sterk aan de visie van de Living Library, maar tegelijkertijd moet de ruimte zo veilig mogelijk worden gemaakt, bijvoorbeeld door het voorlezen van de regels voor ieder gesprek. Zowel de lezer als het levende boek kunnen elkaar iedere vraag stellen, maar beiden hebben ook het recht om een vraag niet te beantwoorden. Beiden kunnen ook het gesprek ook op ieder moment beëindigen. Duidelijk respectloos of beledigend gedrag wordt niet toegestaan in de Brave Space en niet in de Living Library. Door de inzet van de bovengenoemde regels in de informele setting van de Living Library wordt een ruimte gecreëerd waarbij lezers beseffen dat iedere vraag welkom is, mits deze gesteld wordt op een respectvolle manier. Dit maakt de weg vrij voor een diep, betekenisvol gesprek.
